Ayna Nöronlar

Bir denizde olduğunuzu hayal edin, kumda top oynayan çocuklar olsun. Çocukların oynadığı top yakınınızdaki başka bir insana geldiğinde, sanki size gelmiş gibi tepki verirsiniz. Veya bir maç izlerken, futbolcular gol atmaya yaklaştığında sizin de kalbiniz hızlı çarpmaya başlar. Karşınızdaki kişi esnerse siz de esnersiniz. Film izlerken acı çeken bir çocuğun acısını paylaşır, o acıyı yaşar gibi hüzünlenirsiniz. Peki bunlar neden ve nasıl oluyor? Hiç düşündünüz mü? Bir çocuğun babasında gördüğü kompleks bir davranışı kolayca taklit edebilmesini sağlayan şey ne olabilir?

Merak ettiğimiz bu soruların cevabı ayna nöronlar. Ayna nöronlar, temel olarak karşımızdakinin duygusunu anlamaya, düşüncesini ve davranışlarını tahmin edebilmeye, insanların yaptıklarını taklit edebilmeye ve yorumlamaya dayanır. Hepimizin günlük hayatta kullandığı 'empati' kavramının nörobiyolojik tanımı diyebiliriz.

Herhangi bir hareket yaptığımızda beynimizde bulunan motor nöronları uyarılır. Aslında aynı hareketi başka biri yaparken onu izlediğimizde de ayna nöronlar uyarılıyor. Yani insanların ne hissettiğini anlamamızı sağlıyor. Buradan da anlayabileceğimiz gibi ayna nöronlar, kişiler arası etkileşim ve iletişimde de çok önemli bir rol oynuyor. Gözlemlediğimiz kişiyi taklit edebilme yeteneğimiz sayesinde dil gelişimi, kültür aktarımı ve geçmiş nesillerdeki icatların bile günümüze aktarılması mümkün olmuştur. Bu da insana özgü becerilerin gelişmesini sağlamıştır.

Ayna nöronlarının keşfi 10 yıl öncesinde, Giacomo Rizzolatti ve ekibinin maymunlar üzerinde çalışması sayesinde oldu. Maymunların bir şeyi kavradığında beyinlerinde (makakların F5 olarak da adlandırılan inferior frontal giruslarında ve ayrıca inferior parietal lobüllerinde) ateşlenen özel nöronların olduğunu ve bu nöronların söz konusu maymun, başka bir maymunun kavradığına tanıklık ettiğinde de uyarıldığını fark ettiler. Böylece diğer primatlarda da bulunan özel hücreler keşfedilmiş oldu ve onlara ayna nöronları adını verdiler.

Sonrasında bir kuş türü olan bataklık serçesi (Melospiza georgiana) üzerinde çalışmalar yapıldı ve ötme sırasında -özellikle şarkı ritüelleri anında- beyinlerinin HCV bölgesine gönderilen elektrotların daha aktif olduğu, ötmeyi de sağlayan bu bölgede ayna nöronların bulunduğu sonucuna varıldı.

Ayna nöronlar insanda ilk 12 aydan sonra gelişiyor ve bu yüzden de bebekler genel olarak 1 yaşından sonra daha tutarlı tepkiler verebiliyor. İlginç bir şekilde, birkaç aktif ayna nöronu, empati gibi sosyal yetenek açısından kısıtlı kapasiteye sahip olan otizmli bireylerde de bulunuyor.

''İnsan aklı ile deneyimler ve bilinçlerin arasında hiçbir ayrım yoktur. Tüm insanlar ayna nöronları ile birbirine bağlıdır. Birine dokunduğumuz zaman araya giren tek şey deridir, deriyi aradan kaldırırsak dokunma hissini aklımızla deneyimleriz. Bu bağlamda, diğer insanlar ile olan aradaki bariyer yok olur. Diğer insanlardan bağımsız tek başına dünyayı gözlemleyen, insanları gözlemleyen bağımsız bir benlik yoktur. Ayna nöron sistemi insanların birbirleri ile arasındaki bariyeri yok eder. Bu soyut metaforik anlamda değil. Bunlar bizim temel sinirbilim anlayışımızdan ortaya çıkar. Gerçekte insanlar, sözcük anlamıyla nöronları ile birbirine bağlıdır.''
-Vilayanur Ramachandan TED konuşmasından bir kesit

Peki siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? Sizce de bizim akıllarımızı ve duygularımızı birbirine bağlayan bu sistem bizi bir grubun parçaları haline getiriyor mu?